![]() Σε μια κοινωνία εστιασμένη στην επιτυχία ξεχνάμε ίσως πως η επιτυχία μπορεί να είναι εξίσου τρομακτική με την αποτυχία. Άλλωστε δεν θα ακούσει κανείς ποτέ κάποιον να λεει "φοβάμαι να επιτύχω". Κι όμως συχνά η συμπεριφορά μερικών ατόμων δείχνει το αντίθετο. Εργασίες που μένουν στη μέση ή αναβάλλονται, δυσκολία στη συγκέντρωση για την ολοκλήρωσή τους, αίσθημα οτι δεν είναι αρκετά καλές και θέλουν επιπλέον δουλειά, παράλληλη ενασχόληση με πολλά έργα χωρίς εστίαση ή εμβάθυνση σε κάποιο συγκεκριμένο. Όμως το πιο σημαντικό είναι πως εκεί όπου όλα οδεύουν προς την επιτυχή ολοκλήρωση τότε είναι που όλα αρχίζουν να πηγαίνουν στραβά, σε βαθμό που θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για αυτοσαμποτάρισμα. Γιατί όμως κάποιοι φοβούνται να επιτύχουν; ![]() Το παιχνίδι και ο πολιτισμός συνδέουν το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Η πολιτιστική εμπειρία αρχίζει με την δημιουργική ζωή πoυ πρωτοεκδηλώνεται στο παιχνίδι. Για να υπάρξει όμως το παιχνίδι πρέπει να υπάρξει αυτός ο ενδιάμεσος χώρος για τον οποίο έχει μιλήσει ο Donald Winnicott. Η μητέρα προσαρμόζεται στις ανάγκες του βρέφους ή του παιδιού της και αυτή η προσαρμογή δημιουργεί στο παιδί την πεποίθηση ότι η μητέρα είναι αξιόπιστη και συνεπώς ότι και οι άλλοι άνθρωποι θα είναι αξιόπιστοι. Στην αρχή αναπτύσσεται μία ατμόσφαιρα εμπιστοσύνης, όταν η μητέρα μπορεί να δημιουργήσει τις συνθήκες ώστε να εξαρτηθεί το βρέφος από εκείνη, για παράδειγμα με το θηλασμό. Αυτές οι εμπειρίες δημιουργούν στο βρέφος μια αίσθηση παντοδυναμίας την οποία έχει ανάγκη σε αυτήν την αρχική φάση της ζωής τους. Στα παιδιά που δεν είχαν ποτέ την εμπειρία αυτών των πρώτων ψυχικών εξερευνήσεων (ίσως γιατί η μητέρα τους σε αυτήν την πρώιμη περίοδο δεν ήταν ψυχικά διαθέσιμη) υπάρχουν κενά στην αναπαράσταση του προλεκτικού σύμπαντός τους. ![]() Ο όρος "τραύμα" προέρχεται από την ιατρική, η οποία αναγνωρίζει διάφορα είδη τραύματος, μεταξύ των οποίων και το ψυχολογικό. Χρησιμοποιείται κυρίως για να δηλώσει τις συνέπειες μιας κάκωσης στο σύνολο ενός οργανισμού από εξωτερική βία. Στο Λεξιλόγιο της Ψυχανάλυσης οι Laplanche & Pontalis (1973) ορίζουν το τραύμα ως εξής: "Συμβάν της ζωής ενός ατόμου, το οποίο ορίζεται από την ένταση του, από την αδυναμία του ατόμου να το αντιμετωπίσει κατά τρόπο κατάλληλο, και από τον συγκλονισμό και τις παθογόνες επιπτώσεις διάρκειας που επιφέρει στην ψυχική του οργάνωση" (σ. 503). Το τραύμα ωστόσο δεν αποτελεί μόνο μια προσωπική υπόθεση. Υπάρχουν τραύματα που πλήττουν κατευθείαν το σύνολο των ατόμων μιας κοινωνίας όπως ένας πόλεμος, μια φυσική καταστροφή, μια τρομοκρατική ενέργεια ή μια οικονομική κρίση. ![]() Στο πρώτο μέρος του άρθρου είδαμε πώς η ποιότητα του δεσμού που αναπτύσσει το παιδί με τον γονέα επηρεάζει την μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική του ανάπτυξη και πώς ο ανασφαλής δεσμός παρεμποδίζει τον ομαλό αποχωρισμό του παιδιού από τον γονέα. Στη συνέχεια θα δούμε αναλυτικά με ποιο τρόπο γίνεται η σταδιακή αυτονόμηση του ατόμου και ποιοι παράγοντες ενδέχεται να λειτουργήσουν επιβαρυντικά ή διορθωτικά σε αυτή την διαδικασία.
Σύμφωνα με την ψυχαναλύτρια Margaret Mahler, η διαδικασία αυτή γίνεται σταδιακά. Το βρέφος όταν έρχεται στη ζωή, δεν αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως διαφορετικό από τον Άλλον. Για τους έξι πρώτους μήνες της ζωής το βρέφος διανύει μια φυσιολογική «συμβιωτική φάση», όπου εκείνο και η μητέρα του γίνονται αντιληπτοί σαν μια ενότητα και τα όρια Εαυτού-Άλλου απουσιάζουν. Είναι μέσα από την διαδικασία της διαφοροποίησης και της εξατομίκευσης που το βρέφος θα αρχίσει σταδιακά να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ξεχωριστό από την μητέρα, με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. ![]() Πολλά έχουν γραφτεί για την εφηβεία. Η περίοδος με τις έντονες βιοσωματικές και ψυχοσυναισθηματικές αλλαγές έχει εμπνεύσει τα τελευταία χρόνια πολλούς μελετητές και ειδικούς τις ψυχικής υγείας. Η εφηβεία είναι μια κρίση στη δική μας κουλτούρα και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η σεξουαλική ωρίμανση δε συνοδεύεται από μία ανάλογη ψυχική ωρίμανση. Για να οδηγηθεί ο έφηβος προς την ψυχική ενηλικίωση γίνεται σημαντικό να εγκαταλειφθούν οι γονείς ως πρωταρχικά αντικείμενα αγάπης. Αυτό αποτελεί ίσως την πιο οδυνηρή αλλά συγχρόνως και αναγκαία προυπόθεση για να προχωρήσει και να ολοκληρωθεί το στάδιο της εφηβείας. Καθώς το σώμα του εφήβου αλλάζει και επέρχεται η σεξουαλική ωρίμανση, δεν μπορεί πλέον να διατηρήσει την “αγνότητα” των σχέσεων που είχε με τους γονείς του στην παιδική ηλικία. Ο έφηβος πρέπει να “αποχωριστεί” τους γονείς του με το να “διαφοροποιηθεί” από εκείνους. Μέσα από την ανάγκη του αποχωρισμού, αναζητά να δοκιμάσει τα “οριά” του υιοθετώντας για παράδειγμα προκλητικές συμπεριφορές ή εναντιωνόμενος στις γονεϊκές απαγορεύσεις. Ο Winnicott θεωρεί ότι το να μεγαλώνει κανείς είναι μία επιθετική πράξη, διότι στην ιστορία κάθε εφήβου χρειάζεται να υπάρξει ένας συμβολικός φόνος, ο φόνος των γονιών. Λέμε “συμβολικός” διότι αναφερόμαστε στο φόνο των γονεϊκών μορφοειδώλων δηλαδή στις γονεϊκές αναπαραστάσεις που έχουν δημιουργηθεί ήδη από την παιδική ηλικία και στη συνέχεια έχουν εσωτερικευτεί. ![]() Κατά την ευρεία του έννοια, ο όρος «άμυνα» είναι γνωστός σε όλους. Επικαλείται την αλληλεπίδραση δύο μερών, αυτού που επιτίθεται ή απειλεί με επίθεση, και του άλλου που προσπαθεί να προστατευθεί. Στην ιατρική γίνεται λόγος για την «άμυνα του οργανισμού» που στόχο έχει να μας προστατεύσει από μια επικείμενη αρρώστια. Στην ψυχανάλυση, ο όρος άμυνα ή αμυντικός μηχανισμός αναφέρεται στην προσπάθεια του μυαλού να μας «προστατεύσει» από μια απειλή που επιφέρει η σύγκρουση μεταξύ της αρχής της ευχαρίστησης και της αρχής της πραγματικότητας, με άλλα λόγια μεταξύ αυτού που θέλουμε να κάνουμε και αυτού που πρέπει να κάνουμε. Ωστόσο, ο όρος είναι αρκετά παρεξηγημένος στην καθημερινή του χρήση. Συνήθως υπονοούμε κάτι αρνητικό όταν λέμε ότι κάποιος είναι «αμυντικός». Όπως θα δούμε στη συνέχεια, οι αμυντικοί μηχανισμοί ξεκινάνε ως υγιείς λειτουργίες του ψυχισμού με στόχο την προσαρμογή μας στη ζωή σε όλο το φάσμα της φυσιολογικής ανάπτυξης. Τα προβλήματα συνήθως προκύπτουν όταν γίνεται υπερβολική χρήση των αμυνών ή όταν αυτές δεν υπάρχουν καθόλου. |
|